A-GİRİŞ
Vergi Usul Kanunu 317. maddeye göre: amortismana tabi olup;
-Yangın, deprem, su basması gibi afetler neticesinde değerini tamamen veya kısmen kaybeden;
-Yeni icatlar dolayısıyla teknik verim ve kıymetleri düşerek tamamen veya kısmen kullanılmaz bir hale gelen
-Cebri çalışmaya tabi tutuldukları için normalden fazla aşınma ve yıpranmaya maruz kalan
Menkul ve gayrimenkullerle haklara, mükelleflerin müracaatları üzerine ve ilgili Bakanlıkların mütalaası alınmak suretiyle, Maliye Bakanlığınca her işletme için işin mahiyetine göre ayrı ayrı belli edilen “Fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetleri” uygulanır.
B-TAKDİR KOMİSYONUNUN TESPİTİ YOKSA
VUK 317 maddesine göre takdir komisyonu tespiti yapılmamış zayi olan amortismana tabi iktisadi kıymet, işletmeden çekilmiş sayılır.
Örneğin: Defter değeri:5.000.000, B. Amortisman: 1.000.000 olan makine yanmıştır. Makine 01.08.2023’te alınmış olup fabrikada çıkan yangın sonucu 01.10.2024’te zayi olmuştur. Takdir komisyonuna müracaat edilmemiştir. (Emsal bedelinin net defter değeri olduğu varsayımıyla)
…………………………………………………………………………………… , …………………………………………………………………………………………………………..
131 ORTAKLARDAN ALACAKLAR 4.600.000
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMAN 1.000.000
253 TESİS MAKİNE VE CİHAZLAR 5.000.000
391.02 İLAVE EDİLECEK KDV 600.000
…………………………………………………………………………………… , …………………………………………………………………………………………………………….
C-TAKDİR KOMİSYONUNUN TESPİTİ VARSA
VUK 317 maddesine göre takdir komisyonu tespiti yapılmışsa gider yazılır.
Örneğin: Defter değeri:5.000.000, B. Amortisman: 1.000.000 olan makine yanmıştır. Makine 01.08.2023’te alınmış olup fabrikada çıkan yangın sonucu 01.10.2024’te zayi olmuştur. Takdir komisyonu kararına göre emsal bedelinin 10.000 olduğu belirlenmiştir.
……………………………………………………………………………………. , ……………………………………………………………………………………………………………
659 DİĞER OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR 3.990.000
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 1.000.000
253 TESİS MAKİNE VE CİHAZLAR 4.990.000
……………………………………………………………………………………. , ……………………………………………………………………………………………………………..
D-YANGIN, SEL, SU BASMASI GİBİ AFETLER NEDENİYLE ZAYİ OLAN ATİK’LER SİGORTA TAZMİNATI
Vergi Usul Kanunu 329. maddeye göre:
Yangın, deprem, sel, su basması gibi afetler yüzünden tamamen veya kısmen zıyaa, uğrayan amortismana tabi iktisadi kıymetler için alınan sigorta tazminatı bunların değerinden (Amortismanlı olanlarda ayrılmış olan amortisman çıktıktan sonra kalan değerden) fazla veya eksik olduğu takdirde farkı kar veya zarar hesabına geçirilir.
Bilanço esasına göre defter tutan mükelleflerce;
a) Alınan sigorta tazminatı ile tamamen veya kısmen zarar gören amortismana tabi iktisadi kıymetlerin yenilenmesi veya benzer mahiyetteki bir iktisadi kıymetin iktisabı, işin niteliğine göre zorunlu bulunur veya bu hususta işletmeyi idare edenlerce karar verilmiş ve teşebbüse geçilmiş olursa tazminat fazlası, tazminatın alındığı tarihi takip eden üçüncü takvim yılının sonuna kadar pasifte geçici bir hesapta tutulabilir. Her ne sebeple olursa olsun bu süre içinde zarar gören iktisadi kıymetlerin yenilenmesi veya benzer mahiyetteki bir iktisadi kıymetin iktisabı gerçekleşmezse, geçici hesapta tutulan tazminat fazlası, tazminatın alındığı yılı takip eden üçüncü takvim yılının kâr ve zarar hesabına eklenir.
b) Pasifte geçici bir hesapta tutulan tazminat fazlası, finansal kiralama yoluyla edinilenler de dâhil olmak üzere (a) bendindeki esaslar dâhilinde iktisap edilen bir veya birden fazla kıymetin bu Kanun hükümlerine göre ayrılacak amortismanlarına mahsup edilir. Bu mahsup tamamlandıktan sonra itfa edilmemiş olarak kalan değerlerin amortismanına devam olunur.
c) Pasifte geçici bir hesapta tutulan tazminat fazlası, zarar gören iktisadi kıymetin yerine iktisap edilen yeni kıymetlerin amortisman ayrılabilecek tutarından fazla ise bu fazlalık, tazminatın alındığı yılı takip eden üçüncü takvim yılının kâr ve zarar hesabına eklenir.
ç) Tazminatın alındığı yılı takip eden üçüncü takvim yılının sonundan önce işin terki, devri veya işletmenin tasfiyesi hâlinde pasifte geçici bir hesapta tutulan tazminat fazlası o yılın kâr ve zarar hesabına eklenir
Örneğin: Defter değeri:5.000.000, B. Amortisman: 1.000.000 olan makine yanmıştır. Makine 01.08.2023’te alınmış olup fabrikada çıkan yangın sonucu 01.10.2024’te zayi olmuştur. İşletme benzer bir makinenin alınmasına karar vermiştir.
a-Sigorta tazminatı olarak 4.500.000TL alınmıştır.
……………………………………………………………………………………… , ………………………………………………………………………………………………………………
102.01 BANKALAR 4.500.000
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMAN 1.000.000
659 DİĞER OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR 600.000
253 TESİS MAKİNE VE CİHAZLAR 5.000.000
649 DİĞER OLAĞAN GELİR VE KARLAR 500.000
391.02 İLAVE EDİLECEK KDV 600.000
……………………………………………………………………………….…… , ………………………………………………………………………………………………………………
649 DİĞER OLAĞAN GELİR KARALAR 500.000
549 ÖZEL FONLAR 500.000
………………………………………………………………………………….…… , ………………………………………………………………………………………………………….….
b-Sigorta tazminatı olarak 3.500.000TL alınmıştır.
……………………………………………………………………………………….. , …………………………………………………………………………………………………………….
102.01 BANKALAR 3.500.000
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMAN 1.000.000
659 DİĞER OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR 500.000
659 DİĞER OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR 600.000
253 TESİS MAKİNE VE CİHAZLAR 5.000.000
391.02 İLAVE EDİLECEK KDV 600.000
………………………………………………. , ………………………………………….
E-FABİRKADA ÇIKAN YANGIN YÜZÜNDEN DEĞERİNİ KISMEN KAYBEDEN MAKİNENİN KDV DURUMU
KDV Kanunu 30/c: Deprem, sel felaketi ve Maliye Bakanlığının yangın sebebiyle mücbir sebep ilân ettiği yerlerdeki yangın sonucu zayi olanlar hariç olmak üzere, zayi olan mallara ait katma değer vergisi indirilemez.
Örneğimizde yangın fabrikada çıkmıştır. Yani Maliye Bakanlığının yangın sebebiyle mücbir sebep ilân ettiği yerlerdeki yangın değildir. KDV’si indirilemez. Ancak: 29.03.2018’de 30/c’ye eklenen hükme göre:
‘faydalı ömürlerini tamamladıktan sonra zayi olan veya istisna kapsamında teslim edilen amortismana tabi iktisadi kıymetlere ilişkin yüklenilen katma değer vergisi ile faydalı ömrünü tamamlamadan zayi olan veya istisna kapsamında teslim edilen amortismana tabi iktisadi kıymetlere ilişkin yüklenilen katma değer vergisinin kullanılan süreye isabet eden kısmı indirilebilir.’
Örnekte, 01.08.2023’te alınmış olan ve fabrikada çıkan yangın sonucu 01.10.2024’te zayi olan makine 1 yıl 2 ay kullanılmıştır. 2 yıla tamamlanır. Yani 2 yıla isabet eden KDV indirilir. 3 yıla isabet eden KDV indirilemez.
5.000.000*0,20*3/5=600.000TL İLAVE EDİLECEK KDV olarak beyan edilmelidir.
Ayrıca İlave Edilebilir KDV, işlem GV VE KV açısından KKEG olmadığı sürece gider yazılır.
Fabrikada çıkan yangın sonucu zayi olan ATİK’lerin durumu, fevkalade amortisman olarak değerlendirilip GV VE KV açısından giderleştirilebildiğine göre, ilave edilecek KDV de giderleştirilecektir (KKEG değildir).
F-SONUÇ
KDV Kanunu 30/c: ‘Deprem, sel felaketi ve hariç olmak üzere, zayi olan mallara ait katma değer vergisi indirilemez.’ derken
Vergi Usul Kanunu 317. Madde: ‘Yangın, deprem, su basması gibi afetler neticesinde değerini tamamen veya kısmen kaybeden’ der. Yani fevkalade amortisman olarak giderleştirmek için Maliye Bakanlığının yangın sebebiyle mücbir sebep ilân ettiği yerlerdeki yangın şartı aranmaz.
Yani fabrikada çıkan yangında, zayi olan makine için fevkalade amortisman olarak gider yazılabilmektedir.
Ayrıca Vergi Usul Kanunu 329 Maddeye göre sigorta tazminatlarından kaynaklanan kar, yenileme fonuna alınabilir.
İlave edilecek KDV ise fevkalade amortismanlar gider yazıldığından GV VE KV açısından giderleştirilebilmektedir. Fevkalade amortismanlara girmeyen, örneğin: arızalanan, çalınan veya pert olan otomobil söz konusu olduğunda, ilave edilecek KDV, KKEG olarak değerlendirilecektir.
Yeminli Mali Müşavir
ALTAY ÖNCEL